De titel Mindhunter sprak me niet erg aan toen ik langs de eindeloze hoeveelheid series zapte die Netflix in de aanbieding heeft. Niemand van mijn medenetflixers had me erover aangesproken—voor mij dikwijls de overwegende reden om een serie al dan niet te bekijken; van de aanbevelingen door Netflix word ik doorgaans niet veel wijzer. Bij gebrek aan beter bekeek ik na enige aarzeling de eerste aflevering. Ik zeg niet dat ik onmiddellijk gefascineerd was, maar ik bleef toch hangen: wie weet, dacht ik.
Het begon in ieder geval veelbelovend met de belegering van een gebouw door een enorme politiemacht; er vond een gijzeling plaats en de gijzelnemer dreigde zijn gijzelaar dood te schieten, hij had een wapen in de hand. Een commissaris stond hem toe te schreeuwen door een megafoon; het klonk dreigend, ook al was er geen woord van te verstaan. Op zeker moment kwam er een functionaris aangereden die de zaak overnam, een jongeman die ongewapend op de gijzelnemer toeliep en vroeg wat er aan de hand was. Hij had het bekende jasje aan met op de rug het opschrift FBI. De gewapende man, die zich inmiddels poedelnaakt bij de deuropening vertoonde, wilde zijn vrouw spreken en eiste de terugtrekking van de politiemacht. De zwaarbewapende politie trok zich inderdaad een paar meter terug, maar de FBI-man riep dat het nog even zou duren voordat de echtgenote ter plaatse zou zijn. Net toen het er op leek dat er een echte onderhandeling plaats ging vinden, werd de gijzelnemer door een scherpschutter door zijn hoofd geschoten. Einde gijzelingsactie.
We leren dat de jonge FBI-agent Holden Ford heet, hij is achter in de twintig en zijn ‘specialisatie’ is inderdaad onderhandelen bij gijzelingen, hostage negociation. Hij geeft les aan de FBI Academy in Quantico, Virginia en woont in een vrijgezellenflatje in het nabijgelegen Fredericksville. Zijn baas heeft gehoord wat er is gebeurd bij de gijzeling en is not amused. ‘Je hebt je gedragen als een psychiater, maar dat ben je niet, die klootzakken moeten opgesloten worden of uit de weg geruimd… dat is je taak’, of woorden van gelijke strekking. Holden krijgt de opdracht zich toe te leggen op het onderwijs: daar is hij goed in, ‘op straat’ hoort hij niet thuis. Hij sputtert tegen: je moet gijzelnemers niet intimideren met zwaar geschut, maar ze uit laten praten: we moeten achterhalen wat ze precies willen, what drives them.
Het thema is geïntroduceerd: bestrijding van criminaliteit met meedogenloos geweld of met inzicht en begrip. Mindhunter speelt zich af omstreeks het eind van de jaren zeventig, hier en daar hoor je nieuwe geluiden over criminaliteit, aan de universiteiten, in de rechtspraktijk en zelfs, aarzelend en onzeker, bij de politie en in law and order-bolwerken als de FBI. De serie is gebaseerd op het gelijknamige boek—Mindhunter: Inside the FBI’s Elite Serial Crime Unit—van John F. Douglas en Mark Olshaker en geproduceerd door onder anderen David Fincher en Charlize Theron. Netflix presenteert twee seizoenen, het derde seizoen is aangekondigd, maar zojuist afgeblazen en zal dus niet meer verschijnen. Je kunt speculeren over de redenen. Te ‘soft’? Te ‘intellectualistisch’? Te complex?
We volgen Holden op zijn tochtjes naar plaatselijke universiteiten waar hij colleges volgt over criminologie: hij heeft toestemming gekregen om zich wat bij te spijkeren voor zijn onderwijstaak, mits hij zal proberen interessante docenten te ‘rekruteren’ voor de dienst. Het is aan hem besteed; hij is naïef, maar bijzonder leergierig en geniet van de nieuwe inzichten die hem worden aangereikt. De criminele psychologie is in opkomst, net als nieuwe technieken zoals criminele profilering. Een criminologieprofessor vertelt hem, bij een biertje in het café, dat we er vroeger vanuit gingen dat het criminelen om geld ging, maar dat je dat tegenwoordig niet meer weet. Charles Manson, Son of Sam, Edmund Kemper… gruwelijke massamoordenaars, maar niet voor geld. Wat beweegt zulke criminelen? We hebben nauwelijks een vermoeden.
Het aardige van Mindhunter is dat je aan de hand van Holden een lesje krijgt in de criminologie en langzaam maar zeker doordrongen raakt van de problematische kanten van de misdaad en met name de psychologie van misdadigers. Een college over Cesare Lombroso, een van de grondleggers van de academische criminologie en zijn vijf verschillende typen criminelen bij voorbeeld: de geboren crimineel, de krankzinnige crimineel, de crimineel uit overtuiging, de crimineel uit gewoonte en de gelegenheidscrimineel. Daarachter ligt de centrale vraag: worden criminelen geboren of worden ze gemaakt. Bij de topmensen van de FBI (en niet bij hen alleen) bestaat over deze vraag geen twijfel en de meesten zijn geneigd om de Verenigde Staten radicaal te verlossen van alle armen en zwarten en daarmee van de criminaliteit.
Holden krijgt zicht op een andere wereld. Ook door zijn vriendinnetje Deborah (‘Debbie’), opgepikt in een café. Ze studeert aan de UVA, de University of Virginia in Charlottesville, en ze begint aan een proefschrift, iets op het gebied van de sociologie. Ze vraagt hem bij hun eerste ontmoeting wat hij vindt van de labeling theory on deviance. Hij heeft geen idee waar ze het over heeft. You don’t know Durkheim?, vraagt ze. I know what deviancy is, antwoordt hij. Ze legt hem uit dat Emile Durkheim de eerste was die liet zien dat criminaliteit een reactie is op maatschappijlijke toestanden. You are teaching about criminality but you never heard of the labeling theory? Geef me maar een leeslijstje, vraagt hij.
collega Tench
Holden wordt toegewezen aan Bill Tench, een oudere collega die het land afreist om onderwijs te geven en als het zo uitkomt advies uit te brengen over specifieke gevallen van misdaad. Van het een komt het ander en na verloop van tijd beginnen de twee ‘onderwijzers’ een serie van interviews met zware criminelen die in de gevangenis zitten bij de plekken waar ze toch al moeten zijn. Hun reputatie groeit en op zeker moment krijgen ze aanzienlijke fondsen om hun onderzoek uit te breiden. Daarbij geholpen door Dr Wendy Carr van Boston University die een autoriteit is op het gebied van de witte boorden-criminaliteit en ervan uitgaat dat je zowel op dat veld als bij de massamoordenaars te maken hebt met psychopaten. Holden blijkt een begenadigd interviewer te zijn, maar hij wordt in een keurslijf geperst door Carr, die met standaardprotocollen wenst te werken om te voldoen aan de gangbare wetenschappelijke eisen. De interviews met de massamoordenaars en verkrachters zijn overigens geweldig knap in beeld gebracht, ook dankzij fantastisch acteertalent: je denkt écht dat ze met Manson praten en met Ed Kemper. De inzichten die ze opdoen blijken bijzonder waardevol: ze lossen tussen de bedrijven door een aantal gecompliceerde moorden op. Helaas gaat de geloofwaardigheid op die momenten de serie uit en je kunt merken dat ook de makers ermee geworsteld hebben.
Wendy Carr: protocollen
Tijdens het eerste seizoen word je vakkundig de wetenschappelijke ‘ontdekkingsreis’ ingestuurd en zie je hoe stap voor stap het inzicht groeit, ook bij jou als kijker. Maar er zitten teveel losse eindjes in het script. Wendy Carr (Anna Torv) speelt een gefrustreerde lesbo die niet uit de kast durft te komen, maar je hebt geen idee wat dat te maken heeft met haar werk als coördinator van het onderzoeksproject. Of andersom. Holden’s vriendin Debbie verdwijnt plotseling uit beeld, de gezinsproblemen van Bill Tench vallen in een diep zwart gat. Een beetje vreemd is ook de slordigheid waarmee de criminologische traditie wordt opgediend: Durkheim en de labeling theorie? Georg Wilhelm Friedrich Hegel en Charles Goring als belangrijke criminologische ‘voorvaders’? Het klinkt misschien wel goed, die imposante namen van negentiende eeuwers, maar als je daarmee indruk zou willen maken, namen weinig mensen je nog serieus. Zelfs aan de Universiteit van Virginia.
illustraties:
Holden Ford; bron: want.nl
Bill Tench; bron: washburnreview.org
Wendy Carr; bron: viva.nl